فضای سایبر و الگوهای گفتمانی: نقش سازوکارهای اینترنت در شکل گیری الگوهای تعامل گفتمانی فضای سایبر ایران

سازوکارها و ابزارهای ارتباطی اینترنت، به دلیل نقشی که در تعامل، اشتراک گذاری و ایجاد شبکه ارتباطی در بین کنشگران فضای سایبر دارند، می توانند در فراهم سازی فضاهای تعامل گفتمانی نقش آفرین باشند. این پژوهش با استفاده از روش ترکیبی کمی(پیمایش)و کیفی (تحلیل محتوا)، با هدف تحلیل نقش سازوکارهای ارتباطی و تعاملی اینترنت در شکل گیری الگوهای دسترسی،کنشگری، بیانی، تولید محتوا، شفافیت، و انتشار (بسط) گفتمان های موجود در فضای سایبری ایران، و نیز گونه شناسی گفتمان های موجود در فضای سایبری ایران (وبلاگستان فارسی و شبکه های اجتماعی)، از جنبه پایداری- ناپایداری، وابستگی- استقلال، و گونه های موضوعی آنها انجام پذیرفته است. مدل نظری این پژوهش مبتنی بر نظریه جامعه شبکه ای کاستلز شکل گرفته است. شکل گیری فرضیه های این پژوهش، برآمده از این پرسش بود که نقش این سازوکارهای ارتباطی و تعاملی در شکل گیری الگوهای دسترسی، بیانی، کنشگری گفتمان های درون جامعه شبکه ای چیست؟ آیا الگوهای انتشار، «تولید محتوا، «شفافیت و گونه های گفتمان در وبلاگستان فارسی، رابطه ای با کاربرد سازوکارهای ارتباطی اینترنت دارند؟ با توجه به ماهیت فرضیه ها، از دو روش پیمایش و تحلیل محتوا برای مطالعه استفاده شد. سه فرضیه ایی که به روش پیمایش مورد مطالعه قرار گرفتند با هدف آزمون «وجود رابطه بین سازوکارهای ارتباطی و تعاملی اینترنت» ، و «الگوی کنشگری»، «الگوی دسترسی»، و «الگوی بیانی» صورت بندی شد. آزمون بین متغیرهای این فرضیه ها نشان داد که بین این متغیرها رابطه وجود دارد و جهت این رابطه مستقیم است. در تحلیل محتوا، چهار فرضیه صورت بندی شده بر پایه معنی دار بودن رابطه بین کاربرد سازوکارهای ارتباطی و تعاملی اینترنت در وبلاگستان فارسی، و «الگوهای انتشار»، «تولید محتوا»، «شفافیت» و «گونه های گفتمان» مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمون فرضیه «وجود رابطه معنی دار بین استفاده از سازوکارهای ارتباطی و تعاملی و الگوی انتشار (بسط)» نشان داد که الگوی انتشار، با توجه به شاخصها (پیوند به سایت ها و وبلاگ های دیگر، پیوندهای ورودی، پیوندهای وبلاگ در کاوشگر گوگل، پیوند به وبلاگ های موضوعی مشابه، «سن وبلاگ، تعدادبازدیدکنندگان، و تعداد کامنتها برای هر پست)، رابطه معنی داری با سازوکارهای ارتباطی دارد. نتایج آزمون فرضیه چهارم، به «وجود رابطه معنی دار بین استفاده از سازوکارهای ارتباطی و تعاملی و الگوی تولید محتوا » پرداخته بود که این رابطه در مورد هشت شاخص (استناد به منابع، قالبهای تولید محتوا، طبقه بندی موضوعی، معیارهای انتشار محتوا، و سطح فنی تولید و انتشار محتوا، دوزبانگی، برچسب زنی، و از نظر کمّی، تعداد پست های وبلاگ)، معنی دار نشان داد. بین «استفاده از سازوکارهای ارتباطی و تعاملی فضای سایبر»، و « شفافیت گفتمان ها» در محیط سایبر نیز رابطه معنی دار وجود دارد. آزمون آماری نشان داد که رابطه معنی داری بین شاخصهای شفافیت (الگوی نشر محتوا، شیوه بیان محتوا، سبک نگارش، بیان شرایط ویژه ای برای مشارکت ، هویت کنشگر، تعامل با کنشگران دیگر از طریق دریافت بازخورد نظرسنجی، و پاسخ گویی آنان به دیدگاه های کنشگران)، و کاربرد سازوکارهای ارتباطی وجود دارد. فرضیه معنی دار بودن رابطه بین «استفاده از سازوکارهای ارتباطی و تعاملی فضای سایبردر وبلاگها» و «گونه های گفتمان ها» نیز بطور کامل تأیید شد. نتایج این پژوهش نشان داد که الگوهای دسترسی، بیانی و کنشگری در وبلاگستان فارسی و شبکه های اجتماعی ایرانی، به عنوان دو کانون شکل گیری و رواج گفتمان سایبری، تا اندازه قابل توجهی تحت تأثیر چگونگی بهره مندی کنشگران از سازکارهای ارتباطی است. کیفیت انتشار گفتمان ها، نیز با ابزارهای ارتباط در جامعه شبکه ای مرتبط است. همان گونه که الگوهای بیانی، به لحاظ شیوه و قالب بیان، نوع شناسی گفتمان ها را با توجه به پایداری، مستقل بودن و گونه های موضوعی آنها با استفاده از سازوکارهای ارتباطی در بستر شبکه ارتباط دارد.